اچ ایندکس چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟

شاخص‌های علم‌سنجی

شاخص‌‌های علم‌سنجی چرا ایجاد شدند؟

همزمان با رشد تکنولوژی و مهیا شدن بسترهای مرتبط با آن روند پیشرفت علم نیز سرعت گرفت. به گونه‌ای که با به هم گره خوردن این دو هر روز شاهد نوآوری‌های چشم‌گیرتری نیز هستیم. با پیشرفت اینترنت و توسعه‌ی اپلیکیشن‌ها بر بستر آن، مبادله‌ی اطلاعات و مقالات علمی رشد چشمگیری گرفت. به همین دلیل نیز بخش عظیمی از فضای مجازی را به خود اختصاص داد. امروزه با یک سرچ ساده می‌توان به بسیاری از داده‌ها و اطلاعات علمی، منابع مختلف، مقالات و … دست یافت. بنابراین وجود شاخص‌های علم‌سنجی می‌تواند به یافتن اطلاعات ارزشمند و از منبع موثق کمک کند. یکی از این شاخص‌های علم‌سنجی معیار اچ ایندکس است.

اچ-ایندکس چرا به وجود آمد؟

اگر در فضای وب جستجو کنید مقاله‌های فراوانی پیدا می‌کنید که ممکن است از تاثیرگذاری لازم برخوردار نباشند. در حالیکه مقاله‌هایی می‌یابید که می‌توان از آنها به عنوان منبع استفاده کرد. بدون شک باید تفاوتهایی میان اینها باشد. اچ-ایندکس با محاسبه‌ی توزیع استنادات داده شده به مقاله‌ی محقق، این قابلیت را دارد که محققان تاثیرگذار را شناسایی کند.

پیش از ایجاد اچ ایندکس، یکی از معیارهای اساسی تعداد مقاله‌های پژوهشگر بود. در این بین معیاری برای سنجش میزان کیفیت آنها وجود نداشت یا حداقل خیلی مورد توجه قرار نمی‌گرفت. همچنین ممکن بود یک مقاله با تعداد استناد بالا به تنهایی به عنوان شاخص علم‌سنجی پژوهشگر در نظر گرفته شود فارغ از کیفیت سایر مقاله‌های پژوهشگر. این شاخص باعث می‌شود فرد در تحقیقات و مقالات خود وسواس بیشتری به خرج دهد. از نوشتن مقالات بی‌کیفیت خوددداری کند. پس با وجود شاخص اچ-ایندکس، معیار صرفا تعداد مقالات نخواهد بود.

پایگاه‌های محاسبه‌ی اچ ایندکس

ابزارها و پایگاه‌های زیادی برای محاسبه‌ی اچ ایندکس وجود دارند. از جمله پایگاه داده web of science، اسکوپوس و گوگل اسکالر که از زبان انگلیسی پشتیبانی می‌کنند. برای زبان فارسی نیز میتوان از پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC) استفاده کرد.

روش محاسبه‌ی دستی اچ ایندکس

۱. اول تمام مقالات خود را با توجه به تعداد ارجاعات لیست می کنیم. دقت داشته باشید که مقالات با تعداد ارجاع بیشتر بالاتر قرار می‌گیرند.

۲. در این مرحله به محاسبه می‌پردازیم هرگاه تعداد ارجاعات از رتبه‌ی مقاله‌ی لیست شده در فهرست کمتر بود اچ ایندکس ما یک عدد کمتر از رتبه‌ی آن خواهد بود.

به مثال زیر توجه کنید:

در جدول بالا h-index برابر با ۳ است. پس برای اینکه اچ ایندکسی برابر ۱۰ داشته باشیم باید حداقل ۱۰ مقاله با ۱۰ استناد یا ارجاع توسط افراد دیگر برای هر مقاله داشته باشیم.

اچ-ایندکس چه مزایا و معایبی دارد؟

مزایای اچ ایندکس:

• با فرهنگ سازی و جا انداختن ارجاع و استناد به مقالات سایر افراد در مقالات، از دزدی مقالات و دوباره کاری در نوشتن یک سری جزئیات جلو گیری می‌کند.
• با حذف داده‌های پرت به یک شاخص منطقی می‌رسد و مقاله‌ای با ارجاع متعدد یا مقاله‌ای بدون ارجاع به تنهایی در نظر گرفته نمی‌شوند.
• به عنوان منبعی شناخته شده در بسیاری از مکاتب علمی پذیرفته شده است.

معایب H-index:

• ممکن است تعداد ارجاعات دو فرد با اچ ایندکس برابر مقدار بسیار متفاوتی باشد.
• بافت ارجاعات ممکن است متفاوت باشد اما در h-index قابل تشخیص نیست.
• چون فارغ از بازهی زمانی است محققان جوان معمولا رتبه‌ی خوبی ندارند.
• رشته‌های مختلف ممکن است میزان سختی برابری نداشته باشد.
• با وجود اینکه در بسیاری از مکانها معیار محسوب می‌شود اما به صورت رسمی به عنوان یک منبع در بسیاری از مکان‌ها نیز در نظر گرفته نمی‌شود.

چند توصیه‌ی مهم

• اگر در زمینه‌ی چاپ و نوشتن مقالات فعال هستید حتما به شاخص h-index توجه کنید. از پایگاه‌هایی که در بالا معرفی شد استفاده کنید. چون می‌تواند یکی از معیارهای گزینش در بهترین دانشگاه‌های بین المللی باشد. با توجه به سوابق اهدای جوایزی همانند جایزه‌ی نوبل می‌تواند از معیارهای آن باشد.
• در مجلات و روزنامه‌های علمی از ارزش بالایی برخوردار است. برای تامین بودجه از سازمان‌های تامین بودجه‌ی تحقیقات به صورت خصوصی یا دولتی معیار مناسبی است.
• ارجاع‌هایی که در سمینارها یا ویدیو کنفرانس‌ها صورت می گیرد باید با مستندات لازم در پایگاه مخصوص فرد یا گروه ثبت شود.

در آخر نیز باید به این نکته اشاره شود که همه‌ی علم و هنر مقاله‌نویسی یک فرد در یک عدد خلاصه نمی‌شود. کما اینکه با ارزش باشد اما نشان دهنده‌ی همه چیز نیست. البته امروزه معیارهای دیگری از قبیل ام ایندکس یا معیار جی نیز وجود دارند که در این مقال نمی‌گنجد. در ادامه نوشته‌های سایت منتظر مقالات دیگری در ارتباط با این معیارها باشید.