ایمپکت فاکتور چیست؟
در این مطلب، قصد داریم شما را با یکی از مقیاس‌های سنجش علمیت مقالات به نام «ایمپکت فاکتور» یا ضریب تأثیر آشنا کنیم. ایمپکت فاکتور یا ایمپکت فاکتور مجله، مقیاسی است که میزان ارجاعهای یک مقاله در مدت زمانی مشخص را میسنجد. با این مقیاس، می‌توان اهمیت یک مقاله در رشته مربوطهاش را نیز مشخص کرد. این مقیاس اولین‌بار توسط آقای «ایوجین گارفیلد» (Eugene Garfield) که بنیانگذار Institute of Scientific Information است، ابداع شد. این مؤسسه حال بخشی از شرکت Clarivate Analytics میباشد. ایمپکت فاکتور مجله را می‌توان در «میزان ارجاع به مجله» (Journal Citation Reports) یا به اختصار JCR پیدا کرد. در این مقاله بررسی میکنیم که چگونه از طریق JCR، ایمپکت فاکتور را پیدا کنیم.
میزان ارجاع به مجله (JCR)
شرکت Clarivate Analytics کارهای مربوط به رتبه‌بندی، ارزیابی و مقایسه مقالات مختلف در دسته‌بندی‌های موضوعیشان را انجام داده و در نهایت در JCR منتشر میکند. رتبه‌بندی مقالات مختلف در موضوعات علوم‌تجربی، تکنولوژی و علوم‌انسانی توسط JCR ارائه میشود. در هر مقالهای، اطلاعات زیر جمع‌آوری یا محاسبه میشوند:
تعداد ارجاعات مقاله
محاسبه ایمکپت فاکتور
شاخص فوریت
نیمه‌عمر ارجاعات
لیست دادههای منبع
لیست ارجاعات مجله
اطلاعات ناشر
دسته بندیهای موضوعی
پیداکردن Journal Citation Reports جهت دسترسی به ایمپکت فاکتور
از طریق آموزش زیر، می‌توانید با استفاده از منابع وب‌سایت Library، JCR را پیدا کنید و سپس به ایمپکت فاکتور دسترسی داشته باشید.
وارد صفحه اصلی Library شوید.
بر روی سربرگ نارنجی‌رنگ که عبارت «Find Materials» در آن دیده میشود کلیک کنید، سپس به قسمت پایینتر رفته تا آیکون یک لپ‌تاپ که در کنار آن عبارت «Databases by Subject and A-Z» ذکر شده است را پیدا کرده و روی آن کلیک کنید.
در باکس جستجویی که در سمت چپ صفحه دیده میشود، عبارت «journal citations reports» را تایپ کنید و سپس بر روی آیکون ذرهبین کلیک نمایید تا جستجوی موردنظر انجام شود.
در نتایج جستجو «Journal Citation Reports» دیده میشود؛ بر روی آن کلیک کنید.
پیداکردن ایمپکت فاکتور
هنگامی که وارد پایگاه داده مربوطه شدید، می‌توانید جستجوی خود را یا بر اساس عنوان مقاله موردنظر یا بر اساس دسته‌بندی‌های مختلف انجام دهید.
در سمت چپ صفحه، می‌توانید شاخصهای جستجو از قبیل محدوده ایمپکت فاکتور، سال و در دسترس عموم بودن مجله را تعیین کنید.
جستجو در JCR در دو نسخه مختلف انجام میشود؛ JCR Science یا SCIE که مربوط به علوم‌تجربی است و JCR Social Sciences یا SSCI که به علوم اجتماعی مربوط میشود. هرکدام از این دو نسخه را بسته به نیاز خود می‌توانید انتخاب کنید. انتخاب بین این دو، از اهمیت به سزایی برخوردار است و باید بر اساس حیطه موضوعتان انتخاب شود. در صورت انتخاب اشتباه، ممکن است مجلههای به خصوصی که به دنبالشان هستید را پیدا نکنید.
محاسبات مربوطه برای JCR فقط دو سال یکبار انجام میشوند. به همین دلیل، شما نمیتوانید به ایمپکت فاکتورهایی که به مربوط به چند سال گذشته هستند دسترسی پیدا کنید و فقط می‌توانید در محدوده دو سال اخیر به جستجو بپردازید.
روشهای جستجوی دیگری نیز وجود دارد که از قبیل آنان می‌توان به محدودکردن مجلات بر اساس موضوع، ناشر یا ناحیه جغرافیایی اشاره کرد. در روشی دیگر، کلیه مقالات برای شما نمایش داده میشوند و می‌توانید در بین آنان جستجو کنید. همچنین اگر عنوان مجلهای به خصوص را بدانید، می‌توانید مستقیماً عنوان آن را جستجو کنید.
بعد از پیداکردن مجله موردنظرتان، JCR اطلاعات موردنیاز شما از قبیل ایمپکت فاکتور مجله، اختصارات آن، تعداد چاپ آن در یک سال، ناشر و ISSN را ارائه میدهد.
بحثهای مربوط به اعتبارسنجی ایمپکت فاکتور مجله
برخی افراد، معتبر بودن شاخص ایمپکت فاکتور یا ضریب تأثیر را زیر سؤال بردهاند. در زیر به برخی دلایل آنان اشاره میکنیم:
فقط بر اساس اطلاعات کمی میباشد
ایمپکت فاکتور فقط بر روی اعداد تمرکز میکند. در این شاخص، عناصر کیفی که در دنیای امروزه اهمیت به سزایی پیدا کردهاند، توجهی نمیشود.
در محاسبه ایمپکت فاکتور راههای جدیدی که برای به اشتراک گذاری و استفاده از تحقیقات به وجود آمده است مانند منشنها و پستهای توییتری، مدیریت دانلودهای ارجاعات، اخبار و اطلاعات اجتماعی، لحاظ نمیشوند.
فقط مربوط به مجلات ایندکس شده
محاسبه ایمپکت فاکتور بر اساس تعداد ارجاعات مجلاتی که ایندکس شدهاند صورت میگیرد. به همین دلیل، آماری که مربوط به مقالات ایندکس نشده یا مقالات کنفرانسی (که در حیطه علوم اجتماعی اهمیت زیادی دارند) است در آن لحاظ نمیشود.
مفاهیم ابتدایی
اطلاعات پایه یا خلاصههای مختلف، بیشترین تعداد ارجاعات را در دانشگاه دارند. به همین دلیل، مجلاتی که مقالاتی با اطلاعات پایهای را منتشر میکنند، احتمال دارد ایمپکت فاکتور بالاتری داشته باشند. مجلاتی که مقالات پیچیده یا خلاقانه را چاپ میکنند، ممکن است ایمپکت فاکتور پایینتری در مقایسه با دسته دیگر داشته باشند.
برخی معتقدند که ضریب تأثیر، باعث میشود محققان فقط به دنبال تحقیقات و موضوعات کلی و بسیار مطرح شده بروند.
تأثیر
همیشه لازم نیست که محققان مقالهای را ارجاع بدهند تا بتوان آن مقاله را تأثیرگذار نامید. گاهی اوقات، یک محقق مقالهای را میخواند و به نحوی تحت‌تأثیر آن قرار میگیرد. در نهایت وی ممکن است در مقاله خود به این کار ارجاع ندهد. اگر ارجاع ندهد، میزان تأثیرگذاری این مقاله در محاسبه ایمکپت فاکتور لحاظ نمیشود.
منابع بین‌المللی
مقالاتی که در JCR قرار دارند، اغلب به زبان انگلیسی نگارش شدهاند. این موضوع، نشان میدهد که بسیاری از منابع بین‌المللی نادیده گرفته شدهاند.
تحریف ایمپکت فاکتور
بحثهایی مطرح شده است که مجلات مختلف، میتوانند به نفع خود، ایمپکت فاکتور را تحریف کنند. قبل از این که مقاله نویسندهای را برای انتشار در مجله خود قبول کنند، از او میخواهند که در تعدادی از مقالاتش به مجلهشان ارجاع بدهد تا به این شکل بتوانند ضریب تأثیر مجله را افزایش دهند! البته این کار عمومیت زیادی ندارد ولی درهرصورت، مواردی از انجام آن مشاهده شده است.
